Birden fazla doğru aynı anda var olabilir mi?
Bazen bir tartışma sırasında aynı konu hakkında fikir beyan eden insanların hepsini haklı bulduğumuz olur. Peki bir durumda her iki önerme de doğru olabilir mi? Bazı zamanlar doğru ve yanlış, referans aldığımız noktalara göre kendisini açık bir şekilde gösterebilir. Bazen de birden fazla doğru aynı anda var olabilir diye düşünebiliriz. Her iki önermenin doğru olduğuna inandığımız durumlarda, hangi doğruyu takip etmek gerekir sorusundan dolayı kafamız karışabilir. Bu gibi durumlar da öncelikle bilinmesi gereken şey, birden fazla doğrunun aynı anda var olabileceği önermesinin yanlış olduğu. Bu iddiadan sonra belki bazılarınız için bu yazı çok daha ilginç gelmeye başlayacak. O zaman gelin beraber meseleyi mantıklıca örgülemeye çalışalım. Bu arada konudan konuya atlayacağım bu yazıda. Hangi ara konu buraya geldi diye merak ederseniz, doğrunun yeri ve zamanı olmadığı gerçeği ile olayı değerlendirebilirsiniz.
Bir elma hem kırmızı hem de iri olabilir mi? Evet. Bir elma hem küçük hem de büyük olabilir mi? Evet. Ama… ama sen şimdi kendi kendini yalanlamış oldun diye geçirmiş olabilirsiniz aklınızdan. Çünkü birden fazla doğru aynı anda beraber bulunmuş oldu. Cevabım hayır. Yukarıdaki önermeleri inceleyelim. Bir elma renk olarak kırmızı olabilir. Bir elma büyüklük olarak iri olabilir. Ama bunlar farklı özelliklerin incelenmesi durumlarıdır. Bir elmanın rengi iri olamaz ya da bir elmanın büyüklüğü kırmızı olamaz. Bu durumda aklımıza bir elmanın bir kısmı hem kırmızı hem yeşil olabilir durumu gelebilir. Bu durumda ise o elma kırmızı değil, o elmanın bir kısmı kırmızıdır. Dikkat ederseniz bir kısmı demek ile yine bir şart ifadesi girmiş oluyoruz. Aksi halde bu elma kırmızıdır demekle onun bütününü kastediyor olursunuz. Zaten kavgaların sebebi de bu değil midir? Birisi kırmızı tarafını görür, diğeri yeşil. Diğer durumda ise, yani bir elma hem iri hem küçük olabilir önermesi, neye göre küçük ve neye göre büyük şartlarına bakmak gerekir. Bir elma, sepetteki diğer elmalara göre büyük olabilir ama sepetin kendisine kıyasla küçüktür. Yine karşımıza bir şart gelmiş bulunmakta. Doğrular aynı anda var olabilir ifadesi başlı başına doğru bir ifade değil. “Doğrular, kendilerini oluşturan şartlar göz önüne alındığında aynı anda var olabilirler.” belki daha doğru bir ifade olacaktır.
Bugün HackerNews adresinde Agile Software Development Life Cycle (SDLC) ile alakalı bir muhabbet dönüyordu. İnsanlar kendi tecrübeleri anlatıyorlardı. Kimileri Agile SDLC hakkında şikayetlerini dile getiriyor ve kimileri de Agile ile ne kadar kalite işler yaptıklarından bahsediyorlardı. Anlayacağınız, tam sen de haklısın ve bu da haklı durumu. Bir an için aklıma, acaba durum böyle mi gerçekten sorusu geldi ve “Truths can coexist.” önermesini düşündüm. Şartların doğru anlaşılmadığı durumlarda herkesin haklı olduğu durumlar meseleyi içinden çıkılamaz bir duruma sürüklüyor maalesef. Doğrular, ancak gerçek doğrunun, doğru olduğuna inanılan diğer önermeye tolerans göstermesi ile beraber yaşayabilir, aksi halde şartların kesinlikle göz önünde bulundurulması gerekmektedir.
Buradan yola çıkarsak, senin doğrun ve benim doğrum diye bir kavram ortadan kalkar. Bu yanlış anlayışın yerini, farklı şartların doğruları kavramı alır. Doğru objektiftir ve bu şekilde kalması gerekir. Subjektif zannettiğimiz önermeler aslında algılarımızı belirleyen şartların içinde var olan objektif doğrulardır.
Şimdiye kadar anlattıklarımın arasında çok önemli bir husus var ki, o da doğrular her zaman hakikat olmazlar. Bir elma kırmızı olabilir ve bu önerme doğrudur. Ya da uygun teknolojik şartlar sağlandığı zaman bir elmanın büyüklüğü bir araba kadar olabilir önermesi de doğrudur. Ama bunlar hakikat olmayabilir. Hakikat var olan, gerçek olan doğrudur. Test edildiğinde her zaman aynı sonucu verir. Bu genelde dinler arasında karmaşaya sebep olan tanımlarda çok defa ortaya çıkan bir durumdur. Mesela, çok tanrılı inanışlarda, tanrıların birbirleri ile anlaşabileceği şartların varlığına inanıldığı bir durumda birden fazla tanrı olabilmesi bir doğrudur. Ama burada sunulan şartların kendileri bir hakikat midir ona bakılması gerekir. Yani iki kralın aynı anda bir ülkeyi yönetebileceği mümkünatı, bazı şartlar sağlanarak doğrulaştırılabilinir, ama o şartlar hakikat midir? Şimdiye kadar bunun hakikat olabileceğini gösteren bir örnek olmadı. Dolayısıyla, doğrudan ziyade hakikatın şartları bile hakikat olmalıdır, yani var olan gerçek önermeler olmak zorundadırlar. Hakikatlar, mümkün olabilecek şartlar üzerine bina edilmezler. Hakikatlar, hakiki şartlar üzerine bina edilirler.
Aynı zamanda hakikatlar birbirlerini tamamlayabilirler. Mesela bir ağacın ağaç olabilmesi için kökleri ve gövdesi olmak zorundadır. Kökleri olmayan ağaç kütüktür. Bu iki hakikat başka bir hakikat olan “ağaç vardır ve kökten, gövdeden, ve dallardan oluşur” hakikatini oluşturur. Başka bir örnek ise Tanrıdır. Yaratıcılık ve Yöneticilik en basit mana da tanrı tanımını oluştururlar. Yarattığını yönetemeyen bir makinedir, yönettiğini yaratamayan ise muhtar. Birden fazla yaratıcı olabilir ama birden fazla yöneticinin olmaması, şartlarının hakikat olmaları gerektiğinden dolayı imkansızdır. Doğrular aynı şartlar içinde beraber bulunamazlar önermesinden dolayı, birden fazla yaratıcı ve bir yönetici aynı Tanrı hakikati içinde bulunamaz. Dolayısıyla Tanrı tanımında kullanılacak olan doğruların ve onları oluşturan şartların, ve o şartları oluşturan diğer doğruların ve onların şartlarının ve bu şekilde bir hierarşi ortaya çıkaran tüm bileşenlerin hakikat olması gerekmektedir.
Olayı bazı sorular ile daha karmaşık hale getirelim. Eğer birden fazla yaratıcı ve bunları yöneten bir yönetici olsa, o zaman hiç biri tanrı olmaz. Yönetici tanrının, Tanrı olabilmesi için aynı zamanda yaratıcı olması gerekir. O zaman da kendisi yaratabilecek iken, diğer yaratıcılara ihtiyaç duyması, acziyettir. Aciz olan tanrı olamaz. Zaten, yönetici olan ama yaratıcı olmayan tanrı olamaz. O zaman sonuç, şartların hakikat olması gerektiği durumda, yine bir tane Tanrıya çıkar. Şartlar hakikat boyutunu kaybedince, ortaya çıkan doğruların ne kadar saçma olabileceğini bu örnekler açıklıyor olsa gerek. En azından kendime…
Katılmayanlar varsa, yorumlarınızı merak ediyorum…
Kalın sağlıcakla.
